Steczkowski Stanisław Wiktor, pseud.: Staśko, Zagończyk, Pohost, Skała (1897–1980), pułkownik Wojska Polskiego, działacz sportowy.
Ur. 19 XII w Stawiskach (pow. kolneński), był najstarszym spośród pięciu synów Jana, rolnika, i Walentyny z Góreckich, bratem m.in. Franciszka (ur. 1905), mistrza piekarskiego, żołnierza AK, powstańca warszawskiego 1944 r. dowodzącego 1. plutonem 1. komp. baonu «Chrobry II», odznaczonego Krzyżem Virtuti Militari V kl.
Po emigracji ojca ok. r. 1906 do USA wychowaniem i kształceniem dzieci zajmowała się matka. W l. 1906–10 uczęszczał S. do szkoły elementarnej w Stawiskach, a następnie uczył się w ośmioklasowym gimnazjum filologicznym w Łomży, którego nie ukończył, ponieważ w r. 1915 został ewakuowany w rejon Mińska Lit. przez wycofującą się z Król. Pol. armię rosyjską. Po powrocie w r. 1916 do Stawisk pracował w tamtejszej bibliotece wiejskiej. Od jesieni 1917 był członkiem i komendantem (pseud. Staśko) miejscowej placówki POW. W r. 1918 został członkiem miejscowego Koła Młodzieży Wiejskiej. W listopadzie t.r. brał udział w rozbrajaniu Niemców w Stawiskach i w rejonie Piątnicy. W tym samym miesiącu wstąpił jako ochotnik do WP i służył w 33. pp w Łomży. Dn. 25 IV 1919 przeniesiono go do Wojskowego Okręgowego Zarządu Gospodarczego w obozie Warszawa-Powązki (przypuszczalnie w tym czasie zdał maturę jako ekstern w Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie). Dn. 14 VIII 1920 został odkomenderowany na pierwszy Wojenny Kurs Oficerów Gospodarczych w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Mianowany podporucznikiem 2 IV 1921 (ze starszeństwem od 1 VI 1919), został wpisany do ewidencji 13. pp w Pułtusku jako oficer rezerwowy, a następnie służył m.in. w komp. gospodarczej 21. pp (Warszawa-Praga), Warszawskich Warsztatach Amunicyjnych oraz w baonie chemicznym w Warszawie. W tym okresie ukończył trzy semestry Wydz. Finansowo-Ekonomicznego Szkoły Nauk Politycznych (sam podawał, że ukończył Wydz. Konsularny) i awansował do stopnia porucznika (ze starszeństwem z 1 VI 1921). Dn. 8 VIII 1924 został powołany do służby czynnej i odkomenderowany do 2. baonu 6. p. strzelców podhalańskich w Drohobyczu, gdzie do r. 1931 pełnił m.in. funkcje dowódcy komp. ckm i adiutanta pułku. Ukończył w tym okresie kurs doskonalący dla młodszych oficerów, kurs obrony przeciwgazowej, wysokogórski kurs narciarski oraz Centralną Wojskową Szkołę Gimnastyki i Sportu w Poznaniu (1928/9). Od r. 1931 był komendantem Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego (PWiWF) w okręgu Drohobycz-Skole; położył duże zasługi w organizacji i upowszechnianiu sportu szkolnego oraz przyczynił się do budowy stadionu i basenu pływackiego w Drohobyczu. W r. 1936 został awansowany do stopnia kapitana. Z początkiem r. 1938 przeniesiono go do 57. pp w Poznaniu, gdzie objął stanowisko komendanta Państw. Urzędu PWiWF. Zimą 1939 sędziował w zawodach Fédération Internationale de Ski (FIS) w Zakopanem.
Po powołaniu w marcu 1939 baonów Obrony Narodowej (ON) został S. wyznaczony na dowódcę Baonu ON «Szamotuły», wchodzącego w skład Poznańskiej Brygady ON. W składzie tej jednostki wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r.; 18 IX pod miejscowością Sanniki został ranny, wzięty do niewoli niemieckiej i osadzony w obozie zbiorczym w Pabianicach, skąd zbiegł. Przedostał się do Warszawy, gdzie pracował początkowo w firmie budowlanej «Górecki», a następnie w spółdzielni «Społem». Już od grudnia 1939 działał w Wydz. Wojskowym konspiracyjnej Chłopskiej Organizacji Wolności «Racławice»; po przekształceniu Wydziału (1 IV 1940) w Polską Organizację Zbrojną (POZ) objął stanowisko szefa sztabu Okręgu I POZ Warszawa-Miasto i równocześnie komendanta dzielnicy Śródmieście. Z ramienia komendy Okręgu utworzył w r. 1940 punkt przerzutowy przez granicę Generalnego Gubernatorstwa w Kampinosie, a w r. 1941 zorganizował i prowadził szkolenie podchorążych i młodszych dowódców (Szkoła Niższych Dowódców). Nadzorował powstanie konspiracyjnych plutonów i zaczątków przyszłych kompanii. W czasie akcji scaleniowej we wrześniu 1942 przekazał do AK 25 plutonów zorganizowanych w 11 komp. szkieletowych (1150 żołnierzy), a sam został wiosną 1943 Komendantem Rejonu IV Obwodu I Śródmieście AK (krypt. Reguła). W listopadzie t.r. awansował do stopnia majora; kontynuował działania organizacyjno-szkoleniowe m.in. przez powołanie kompanii «Iskra», a także wprowadzenie szkolenia motorowego. W powstaniu warszawskim 1944 r. dysponując wywodzącymi się z POZ baonami: «Kiliński», «Łukasiński» i «Chrobry» dowodził S. (pseud. Skała) IV Rejonem AK, obejmującym Śródmieście Północno-Zachodnie (krypt.: XXI-14, Reguła). Po odejściu baonu «Chrobry» na Stare Miasto przydzielono S-emu baon «Gust» oraz samorzutnie powstały baon «Chrobry II». Dowodzenie liniowe i prowadzenie walki pozostawiał dowódcom jednostek, a sam dokonywał wymuszonych położeniem bojowym, reorganizacji oddziałów; interweniował jedynie w szczególnie ciężkich sytuacjach, m.in. w walkach w rejonie ulic Chłodnej, Żelaznej i Krochmalnej (7–12 VIII), ataku na halę Mirowską (13 VIII) i kolejnych szturmach na gmach «PAST-y», uwieńczonych jego zdobyciem (19–20 VIII). U boku płk. Antoniego Chruściela («Montera») dowodził natarciem z 30 na 31 VIII, które wyszło z rejonu pl. Grzybowskiego i ul. Królewskiej w kierunku pl. Bankowego naprzeciw powstańczym oddziałom ze Starówki (był współautorem tego planu). Na skutek braku łączności i zgrania czasu przez oba ugrupowania, natarcie skończyło się niepowodzeniem. W dn. 8–14 IX opanował ciężką sytuację po ataku Niemców na rejon ul. Brackiej, Alei Jerozolimskich i Nowego Światu. Po utworzeniu 9 IX Odcinka Zachodniego Warszawa-Północ został zastępcą jego dowódcy ppłk. Franciszka Rataja (pseud. Paweł). Rozkazem Dowódcy AK nr 496 z 2 X został awansowany do stopnia podpułkownika.
Po kapitulacji powstania przebywał S. początkowo w obozie przejściowym Stalagu VIII B Lamsdorf (Łambinowice), a następnie od 18 X 1944 w Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniew, jeniec nr 101465). Oswobodzony został 30 I 1945 z kolumny ewakuacyjnej w rejonie miejscowości Deetz (obecnie Dziedzice koło Myśliborza) przez radziecką jednostkę pancerną. Po powrocie do Warszawy ujawnił się 26 IX 1945 przed Komisją Likwidacyjną byłej AK Obszaru Centralnego (w obecności obserwatora z Min. Bezpieczeństwa Publicznego). Następnie wyjechał do Szczecina, gdzie do 31 V 1946 był p.o. kierownikiem Wydz. Wojskowego Urzędu Miasta. Współtworzył Zachodnio-Pomorską Chorągiew ZHP. W kwietniu t.r. zorganizował w Szczecinie wielką manifestację pt. Trzymamy straż nad Odrą. Dn. 1 VI został zmobilizowany do czynnej służby w WP; był dyrektorem Wojewódzkiego Urzędu WFiPW (do 10 XI 1948), a następnie od 1 I 1949 komendantem woj. Powszechnej Organizacji «Służba Polsce». Dn. 17 IV 1950 został zwolniony z WP. Wrócił wtedy do Warszawy, gdzie pracował w Głównym Urzędzie Kultury Fizycznej i działał w Lidze Przyjaciół Żołnierza. Od 30 IV 1964 był zatrudniony tamże w Zakładzie Chemii Budowlanej Zjednoczonych Zakładów Gospodarczych «INCO», m.in. jako pracownik Biura Socjalnego (do 31 XII 1968); powołał wówczas Klub Sportowy «Maraton» oraz organizował zawody strzeleckie i narciarskie. W r. 1967 wraz z redakcją „Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego” zainicjował marsze patrolowe szlakiem walk partyzanckich w Puszczy Kampinoskiej i wchodził w skład ich Społecznego Komitetu Organizacyjnego (jako sędzia główny uczestniczył w nich do śmierci). Działał w organizacjach społecznych, m.in. od r. 1945 w Związku byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów (późniejszy ZBoWiD), Radzie Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, Lidze Obrony Kraju, Związku Inwalidów Wojennych i Stow. «PAX». Dn. 12 X 1976 został mianowany pułkownikiem w stanie spoczynku (rozkaz personalny Ministra Obrony Narodowej, nr 0194 z 24 IX t.r.). W r. 1978 został odznaczony przez Yad Vashem w Jerozolimie Medalem «Sprawiedliwy wśród narodów świata» za pomoc w l. 1943–4 i uratowanie życia lekarzowi Sewerynowi Wilk-Wilczyńskiemu, jego żonie, Marii i synowi, Aleksandrowi. S. zmarł 16 VII 1980 w Warszawie, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. B-16-8-1/2). Był odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari V kl. (2 X 1944, zweryfikowany: 10 X 1963 w Londynie), Złotym i Srebrnym Krzyżami Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych (trzykrotnie), Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Legionów, Orderem Sztandaru Pracy II kl.
S. był dwukrotnie żonaty: od r. 1922 z Emmą Jadwigą Eberhardt (1904–1959), córką Juliana, pseud. Szczupak (1872–1934), członka PPS, od r. 1904 kilkakrotnie aresztowanego przez władze carskie, zesłańca. Żona podczas okupacji niemieckiej działała w konspiracji (pseud. Dziuńka). Z małżeństwa tego miał S. synów: Jana Cypriana Ewalda, pseud. Druh (1923 – 10 II 1944), członka Szarych Szeregów, aresztowanego w łapance i rozstrzelanego w Warszawie, Kazimierza Józefa, pseud.: Bruk, Strażak (1926 – 27 IX 1944), żołnierza AK, który podczas powstania warszawskiego zginął w kanałach w drodze z Mokotowa do Śródmieścia, oraz córki: Danutę (ur. 1935), i Jadwigę (1938–1983), zamężną Bondarewską. Z drugiego małżeństwa pozostawił córkę Barbarę, zamężną Lubowiecką.
Enc. Powstania Warsz., IV; Kawalerowie Virtuti Militari. Wykazy, s. 301; Leksykon Historii Polski, W. 1995; – Bartelski L. M., Mokotów 1944, W. 1972 (dot. syna S-ego, Kazimierza); Barykady powstania warszawskiego 1944 r., Oprac. R. Śreniawa-Szczypiowski, W. 1993; Batalion Armii Krajowej – „Kiliński” 1940–1944, W. 1984; Bielecki R., W zasięgu PAST-y, W. 1994; tenże, Żołnierze Powstania Warszawskiego, W. 1996 II; Borkiewicz A., Powstanie Warszawskie 1944, W. 1964; Böhm T., Bataliony Obrony Narodowej w Wielkopolsce w latach 1936–1939 i ich rola w kampanii wrześniowej, P. 1996; Czarnowski S., Wspomnienie o płk. Stanisławie Steczkowskim, „Kur. Szczeciński” 1980 nr 103; Leliwa-Roycewicz L., Batalion AK „Kiliński” w Powstaniu Warszawskim, Londyn 1979; Lubicz-Nycz B., Batalion „Kiliński” AK 1940–1944, W. 1986 (fot.); Maliszewska J., Maliszewski S., Śródmieście Północne. Warszawskie Termopile 1944. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci z lat 1939–1944, W. 2000; Nieprzecki F., „Zagończyk”, „Wrocł. Tyg. Katol.” 1981 nr 3 (fot.); Obrębowski W., Śródmieście w sierpniu 1944, „Kur. Pol.” 1979 nr 165 (fot.); Oddziały Powstania Warszawskiego, Oprac. R. Celejewski i in., W. 1988 (fot.); Pietras S., Polska Organizacja Zbrojna, Siew-Racławice-POZ-AK, W. 1996; Rezmer W., Armia „Poznań” 1939, W. 1992; Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy, 1939–1944, W. 1987; Wernic A., Pamięci płk. Stanisława Steczkowskiego, „Słowo Powsz.” 1980 nr 176 (fot.); Wielka gra. Harcerstwo w Polsce w czasie II wojny światowej, Londyn 1974; Zagórski W., Wicher Wolności, Londyn 1984; Zarzycki T., Pierwszy i ostatni dzień, Londyn 1974 (fot. po s. 145); Zgrupowanie „Sosna”. Batalion „Chrobry I”, W. 1993; Ziółkowski B., Batalion Armii Krajowej „Łukasiński”, W. 1995; – Powstanie Warszawskie 1944. Wybór dokumentów i obsada personalna, Red. P. Matusak, W. 2001 II cz. 1–2; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – „Służba Zdrowia” 1957 nr 30; – Nekrologi i wspomnienie pośmiertne: „Kultura” 1981 nr 3, „Słowo Powsz.” 1980 nr 157, 158, „Stolica” 1980 nr 41/42, „Tyg. Powsz” 1981 nr 6, „Wrocł. Tyg. Katol.” 1980 nr 90, 1981 nr 3 „Za Wolność i Lud” 1980 nr 33; „Życie Warszawy” 1980 nr 168, 177; – Arch. Zarządu Okręgowego Warsz. Zw. Kombatantów RP w W.: sygn. W–37801 (akta osobowe S-ego); CAW: Akta osobowe S-ego, sygn. 20492 (fot.), sygn. 57/631 (fot.), sygn. 1508/72/534 (dot. brata, Franciszka, fot.); Studium Polski Podziemnej w Londynie: Akta Kom. Weryfikacyjnej AK (nr krzyża 12574); – Informacje Antoniego Bieniaszewskiego z W. oraz Bożeny Rotman z Jerozolimy.
Marek Getter